Salar de Uyuni

De immense zoutvlakte ter wereld ligt in het zuidwesten van Bolivia. Ooit onderdeel van een reusachtig meer, maar nu kun je over de vlakte heen lopen en bijzondere foto’s maken.

Iedereen komt voor de immense zoutvlakte, maar je zult verbaasd staan over de vulkanen en borrelende modderpoelen bij Uyuni. En een wonderlijk kerkhof van treinen. Neem dus de tijd voor je bezoek. Het zou zonde zijn om hier naar toe te reizen en te weinig tijd hebben voor alle bezienswaardigheden.

Het beroemde Isla Incahuasi, wordt ook wel Cactus Island of Isla del Pescado genoemd. De laatste naam komt doordat het eiland de vorm van een vis heeft. Het is een van de ‘eilanden’ die boven de Salar de Uyuni uit steken. Niet echt hoog, zo’n 102 meter. 

Op dit eiland heb je een goed uitzicht over de zoutvlakte, maar je kunt hier ook de cactussoort Trichocereus pasacana zien, waarvoor wij in Nederland nog geen naam hebben. Ze worden meer dan tien meter hoog. Het is ook beroemd vanwege de vele fossielen van onder meer algen die je hier kunt zien. Waaruit blijkt dat dit vroeger een gigantische zee was. Al is dat lastig voor te stellen nu.

Ojos de Sal staat voor een vreemd fenomeen. Van onder de zoutvlakte borrelt op sommige plekken koud water op. ‘Ojos’ betekent ogen, omdat het water gaten in het zout maakt die op ogen lijken. De zoutkristallen hier zijn volgens wetenschappers het meest puur van allemaal. Messcherp en zo glad als een spiegel. Ojos de Sal ligt op de Salar de Uyuni, vraag ter plekke naar de locatie.

Het wonderlijke Sol de Mañana is een geiser gebied van zo’n 2 km2. Het ligt volgens de lokale bevolking op 4.850 meter hoogte. Hier spuiten gassen modder zo’n drie meter de hoogte in. Opmerkelijk is dat de beroemde geisers van El Tatio in de Chileense Atacama-woestijn aan de andere kant van de berg liggen. Maar El Tatio is een immens veld met geisers, terwijl Sol de Mañana slechts enkele geisers bevat en veel meer pruttelende modderpoelen kent.

De beste tijd om deze geisers te zien is ’s ochtends vroeg als er de meeste productiviteit te zien is. De eerste zonnestralen zorgen voor meer stoom, dat gaandeweg de dag afneemt. En vergeet niet naar de heuvels te kijken. De zon licht de gehele omgeving mooi uit.

De stad Uyuni is voor velen het vertrekpunt voor een verkenning van de zoutvlaktes. Het stadje is in 1890 opgericht als handelsplaatsje. Het dorp ligt op 3.670 meter hoogte. Uyuni is tevens beroemd om zijn straatmarkt, ook al is deze de laatste jaren een stuk populairder geworden. Hij is nu veel meer op toeristen gericht, zoals je al snel zult zien. Hier zijn tevens talloze hotels en hostels te vinden. Ook kun je ter plekke diverse excursies boeken.

Ontdek de Cementerio de Trenes, oftewel de begraafplaats van treinen, is een vreemd gezicht. Hier staan talloze treinen in Niemandsland. Vlak buiten het dorpje Uyuni staan diverse treinen. Te verroesten. De meesten zijn afkomstig uit Engeland en dateren uit de 19e eeuw. 

Uyuni was ooit een belangrijk knooppunt voor treinen uit onder meer Calama in Chili, La Paz, Potosí en Villazon aan de Argentijnse grens. Maar de gloriedagen zijn over. Waardoor talloze treinstellen, maar ook locomotieven, hier een laatste rustplaats kregen. In een indrukwekkend decor. Het is een heerlijke plek om foto’s te maken, met name in de vroege ochtend of in de namiddag.

De slapende Tunupa vulkaan is een overblijfsel van de geologische activiteit miljoenen jaren geleden die onder meer de Andes omhoog heeft gedrukt. Hij is 5.432 hoog en torent boven Salar de Uyuni uit. Tunupa is een heilige berg, waar in het verleden ook mensen werden begraven. Nog steeds zie je er de inmiddels gemummificeerde lichamen van families op de bergwand.

Je kunt relatief gemakkelijk en veilig naar zo’n 4.700 meter hoogte klimmen (let op hoogteziekte) en bevindt je dan zo’n 1.000 meter boven de zoutvlakte. Met als beloning een indrukwekkend vergezicht. Geroutineerde (en goed voorbereide) bergbeklimmers kunnen de top van 5.432 meter in twee dagen bereiken.

Het dorpje Coquesa is beroemd vanwege de heilige begraafplaats met mummies in een heilige grot aan de voet van de Tunupa-vulkaan. Voorouders van de huidige bewoners werden hier begraven. Ze worden geschat op duizend tot drieduizend jaar oud. Hun verdroogde overblijfselen kun je met een plaatselijke gids in grotten zien. Daarbij krijg je veel uitleg over hun leven destijds. Let wel, niet alle grotten zijn open. Ga vroeg in de ochtend als het nog relatief rustig is. De lokale bevolking herdenkt hen nog steeds en ze leggen cocabladeren bij de mummies. Het dorpje ligt op 3.679 meter hoogte.

Rotsen in allerlei vreemde vormen, dat is Valle de las Rocas (vallei van de rotsen). Het vulkanisch gesteente is in het ruige verleden over elkaar heen gerold, gestold en nu massaal aan het eroderen door water en wind. Het is een geliefde plek voor bergbeklimmers, met name de oude lavagangen, die soms overhangen, zijn erg populair. Voor de meeste toeristen is het vooral een wandelgebied. Het ligt ten zuiden van Uyuni.

De zoutvlakte Salar de Coipasa ligt ten noorden van de Salar de Uyuni. Hij is met 2.218 km2 veel kleiner dan zijn beroemde broertje. In de Salar de Coipasa liggen tevens oude begraafplaatsen van de lokale bewoners. Deze gaan terug tot de tijd van de Inca’s. Ook zijn hier talloze groepen flamingo’s te zien, waardoor ook een bezoek aan deze zoutvlakte meer dan de moeite waard is.

Het Poopómeer ligt ten noordoosten van Salar de Uyuni. Een klein deel van het water in het meer bereikt ook daadwerkelijk de zoutvlakte. Ook dit meer kent een opvallend hoog zoutgehalte. Desondanks leven in het meer drie vissoorten, die zich hebben aangepast aan de omstandigheden. Ook zijn eetbare soorten als forel uitgezet. Aan de waterkant leven maar liefst drie soorten flamingo’s.

In het dorpje Colchani wordt het zout van de vlaktes verwerkt tot keukenzout. Hier wordt het onder meer gedroogd, op kwaliteit gecheckt en in zakken gedaan. Waarbij nog steeds opvallend veel handwerk komt kijken. Vanuit dit dorpje gaat het de wereld over. Je kunt in het dorp eenvoudig een rondleiding boeken met een lokale gids. Al kun je hier ook zelf rond lopen natuurlijk.

Het is de meest gemaakte excursie en het is ook (bijna) de enige manier om er te komen. Een 4×4-auto is gemaakt voor dit terrein en kan je meenemen naar de afgelegen delen. Pas als je alleen bent met de zoutmassa voel je de nietigheid. Luister dan naar de wind die jaagt over de vlakte.

In Salar de Uyuni kun je je tent opzetten. Al wordt dat niet vaak gedaan. Wie toch Cactus Eiland bezoekt kan er net zo goed overnachten. In een tent welteverstaan. Regel dit vooraf met je gids en zorg dat je goede spullen bij je hebt. Let wel, het kan hier erg koud worden ’s nachts, dus wees goed voorbereid. Maar je krijgt er wel de zonsondergang en de zonsopgang voor terug. En die zul je nooit meer vergeten.

De meeste tours in dit gebied zijn ‘redelijk’ standaard. Alle hoogtepunten worden bezocht, maar de lokale bevolking wordt daarbij meestal vergeten. In de avond kun je de mensen ontmoeten die in deze zoutwoestijn een leven proberen op te bouwen. Ze zijn trots op hun leefwereld en hun rijke historie. Ook kun je met ze mee-eten en soms zelfs blijven slapen voor wat kleingeld. Een ervaring die eigenlijk wel hoort bij het landschap en haar bewoners.

Het is vreemd om tussen al het zout ineens een rotseiland te zien waarop honderden cactussen groeien. Er zijn er diversen, maar Isla Incahuasi wordt wel terecht Cactus Eiland genoemd. Je kunt tussen de cactussen door de heuvel beklimmen. Als je mazzel hebt bloeien de cactussen tijdens je bezoek. Overal zie je dan witte of paarse bloemen.

Ten zuiden van Uyuni liggen diverse meren. Met mooie namen als Laguna Cañapa, Laguna Chiarkota, Laguna Honda, Lago Colorada en Laguna Hedionda. Laatstgenoemde is bijvoorbeeld populair bij massa’s flamingo’s. Je ziet ze daar voortdurend voedsel zoeken. Maar ze broeden er ook. Het is een ideale plek voor een picknick, waar je rustig naar de dieren kunt kijken. In een omgeving die je niet snel zult vergeten.

De vulkanische activiteit zorgt voor enkele heetwaterbronnen. Termas de Polques is de bekendste. Ideaal om het zout van je lichaam te wassen. Of om op temperatuur te komen, want het kan hier ongenadig koud zijn. Tot rust kom je zeker in dit buitenaardse decor. Let ook op of dieren, zoals flamingo’s, in de buurt zijn. Vaak gaan zij op de achtergrond gewoon door met voedsel zoeken.

Op de vlakte bevindt zich een kleine zoutfabriek. Daar kan je uitleg krijgen over hoe hetgeen nu onder je voeten zit uiteindelijk op je bord belandt. De fabriek past precies bij deze streek; ietwat vervreemdend. In het dorpje Colchani kun je zien hoe de lokale bevolking keukenzout maakt van hetgeen hier gewoon op de bodem ligt. Bijzonder zijn ook de zout gemaakte souvenirs die je hier kunt kopen.

De lokale bevolking viert in Uyuni elk jaar op 11 juli een groot feest, waarbij parades, muziek en veel dansen centraal staan. Dat moet ook wel want het is midden in de winter … Soms komt zelfs de president van Bolivia langs om het feest mee te vieren.

Een van de beste manieren om dit gebied te ervaren is per fiets. In Uyuni (en sommige hotels) kun je eenvoudig fietsen huren. Waarna je snel op pad kunt. Ook kun je de fietsen achterop een jeep plaatsen en pas opstappen als je bij een zoutvlakte bent. Wat misschien slim is op deze hoogte. Vraag ter plekke naar de mogelijkheden.

De wind heeft door de jaren heen als een kunstenaar de rotsen bewerkt. Valle de las Rocas heeft talloze rotsen die volgens de lokale bewoners lijken op mensen en dieren. Kijk zelf maar wat je er in ziet.

Het is misschien moeilijk voor te stellen, maar ooit was Uyuni een immense zoutzee. Tegenwoordig ligt het op 3.650 meter hoogte en is het de grootste zoutvlakte ter wereld. Met subtropische alpenweiden, rotseilanden, moddergeisers, warmwaterbronnen, door de wind gebeeldhouwde rotsen en wandelende zoutduinen. 

Maar zoals altijd heeft Moeder Natuur zich aangepast en is er veel leven te vinden in dit deel van Bolivia. Met bijvoorbeeld drie soorten flamingo’s die hier nestelen en cactussen van 12 meter.

Salar de Uyuni roept een onaardse associatie op. De oneindige zoutvlaktes, het harde vulkaanlandschap van de Andes, maar ook de opvallende rust zorgen voor een decor dat zijn weerga in de wereld niet kent. Een plek waar je je als mens alleen maar kunt verbazen. Keer op keer. En waar jezelf aanpassen het credo is, net als de planten en dieren dat doen. Door zijn schoonheid wordt het hele gebied ‘Uyuni’ door de lokale bevolking genoemd. Al slaat dat ook op de rijke omgeving.

Wetenschappers hebben ontdekt dat dit gebied in het zuidwesten van Bolivia ongeveer 40.000 jaar geleden onderdeel uit heeft gemaakt van het Minchin-meer. Dit prehistorische meer heeft bijna het gehele zuidwesten van Bolivia ooit bedekt, maar is door de jaren heen langzaam opgedroogd. Twee kleinere meren zijn levende herinneringen, de Lagos Poopó en Uru Uru.

In sommige grotten is nog versteend koraal te vinden, het bewijs dat de zee ooit echt bestaan heeft. Op de opgedroogde delen is zout achter gebleven (wat feitelijk een mix is van ‘gewoon tafelzout’ en calcium sulfaat). De vlaktes staan tegenwoordig bekend als Salar de Uyuni en het nabijgelegen (en kleinere) Salar de Coipasa.

Het zout wordt gevormd door mineralen die langzaam uit de grond vrijkomen. Het water kan hier niet weg, waardoor talloze mineralen aan de oppervlakte te zien zijn. De basis van het gebied vormt de slapende vulkaan Mount Tunupa, die met 5.432 meter boven de vlakte uittorent. Inmiddels heeft de zoutvlakte een oppervlakte van 12.000 km2. De wind zorgt ervoor dat het zout ‘leeft’. Waardoor dit de enige plek ter wereld is waar wandelende zoutduinen zijn.

Van december tot februari is hier en bijzonder fenomeen te zien. Door diverse regenbuien vult het meer zich dan met regenwater. Waardoor Salar de Uyuni, maar ook het nabijgelegen Salar de Coipasa de grootste spiegel ter wereld wordt. De weerspiegeling van alles wat je hier ziet is bijna surrealistisch, of het nu de wolken, flamingo’s, een auto of een mens is.

Het landschap dat rond de zoutvlaktes ligt wordt páramo genoemd, oftewel subtropische alpiene weiden. Door de hoogte ligt het tussen de boomgrens en het Andes-gebergte. Het klimaat is hard: ’s nachts is het er erg koud, er staat veel wind en er valt slechts zo’n 400 mm regen per jaar.

Salar de Uyuni kent verder niet veel vegetatie: de meest voorkomende zijn enkele korstmossen en grassen. In dit gebied komen niet veel bomen en planten voor. De cactussoort met de Latijnse naam ‘trichocereus pasacana’ heeft nog geen Nederlandse naam, maar wordt hier vaak gezien op de diverse rotsachtige heuvels. Deze stekelige plant heeft witte bloemen en bereikt hoogtes van 10 tot 12 meter hier. En, de oudste wordt geschat op ongeveer 12.000 jaar. Ze worden bestoven door kolibries, geloof het of niet.

Ondanks een immense zoutvlakte, er leven genoeg dieren rondom Salar de Uyuni.

De Chileense flamingo is de grootste hier voorkomende soort. Het is ook de meest felgekleurde. Deze soort is makkelijk te herkennen aan zijn grijze poten met rode knieën. De Chileense flamingo heeft geen geel in de snavel. Ook deze soort leeft in grotere groepen. Hun voedsel bestaat uit kleine diertjes die ze uit het water zeven met hun snavel. Opmerkelijk genoeg zorgt hun voedsel ervoor dat de flamingo’s een roze kleur krijgen. Het is ook de meest voorkomende soort van de drie, maar hun aantal is volgens wetenschappers de afgelopen decennia sterk afgenomen. Onder meer door eierverzamelaars. Je kunt ze hier het gehele jaar op talloze plekken tegen komen.

De Andesflamingo is gemakkelijk te herkennen aan zijn gele poten. Dit dier kan 110 centimeter groot worden. De Andesflamingo lijkt op de James’ flamingo, die kleiner is. Ook de Andesflamingo voedt zich met microscopisch kleine, blauwgroene algen en ongewervelde diertjes. De dieren zijn hier het gehele jaar te zien.

De James’ flamingo of puna-flamingo is de kleinste van de drie en wordt zo’n 90 centimeter groot. Het dier is herkenbaar aan de rode poten in combinatie met de zwarte en rode staartveren. Opvallend is tevens dat dit de enige flamingosoort is die geen achterteen heeft aan de poten. Van deze soort was tot 1957 niet bekend waar hij broedt. Salar de Uyuni is één van de weinige plekken waar je ze het gehele jaar kunt zien.

De Andesvos komt, zoals de naam al doet vermoeden, alleen voor in de Andes. Deze soort heeft zich aangepast aan de harde omstandigheden. Dit dier is wel eens op 4.800 meter hoogte gezien, wat opvallend hoog is voor vossen. Hij zoekt dagelijks zijn kostje bij elkaar en eet zowel levend vlees als aas. Hij jaagt onder meer op vogels en muizen. In Salar de Uyuni wordt hij geregeld overdag door toeristen gezien.

De nandoe lijkt op een struisvogel, maar deze loopvogel is kleiner dan zijn Afrikaanse broer. Wel hebben ze dezelfde voorouders, lang geleden. De dieren worden ruim een meter groot en zijn grijsbruin van kleur. Er zijn diverse ondersoorten, maar de verschillen zijn minimaal. Ze worden hier af en toe gezien, met name bij grasvlaktes waar ze zoeken naar zaden en grassen.

De Cuvierhaasmuis is een ietwat vreemd dier. Het is familie van de wolmuizen, net als de bij ons bekendere chinchilla. De Cuvierhaasmuis lijkt op een konijn met een lange staart, maar hupt als een kangoeroe. Ze zijn vooral actief in de vroege ochtend en namiddag. Overdag liggen ze lekker languit in de zon zich te warmen. Deze dieren worden hier vaak gezien, met name op de ‘rotseilanden’ rond de zoutvlaktes.

De vicuňa is het kleinste lid van de lamafamilie. Ze zijn te herkennen aan hun bruine vacht op de rug. De buik is wit. Deze dieren leven op grote hoogte, tot ver boven de 4.000 meter. Om in de ijle lucht te leven zijn vicuña’s erg zuinig met water, terwijl ze een extra krachtig hart hebben. Daarnaast leven hun rode bloedlichaampjes 2,5 keer langer dan bij andere dieren. De wol van de dieren wordt tot zachtste ter wereld gerekend, op natuurzijde na. Hierdoor werd in het verleden intensief op deze dieren gejaagd. Al sinds 1825 is dit verboden. Langzaam neemt hun aantal weer toe. Je kunt ze hier overal tegen komen, zelfs op de zoutvlaktes. Vicuña’s zijn vrij schuw, maar meestal vanuit een auto goed te bekijken.

De zomer (van november tot maart) is de beste tijd. In de winter kan het hier ’s nachts erg koud zijn. Hou er wel rekening mee dat in de winter de meeste (en bijna enige) regen valt en dan dus het beroemde spiegeleffect optreedt.

De Salar de Uyuni (en ook de meeste andere bezienswaardigheden) ligt op 3.650 meter hoogte. Waardoor acute hoogteziekte een groot probleem kan worden. Acclimatiseer daarom voorafgaand aan je bezoek goed.

En doe het op deze hoogte sowieso rustig aan. Let op je lichaam en ga bij klachten (zoals hoofdpijn en duizeligheid) meteen naar een hoogte onder de 3.000 meter.

In Uyuni en omgeving vriest het ’s avonds vaak. Het is dus zeer zinvol om warme kleding mee te nemen. Zeker als je vroeg op pad gaat moet je goed voorbereid zijn met onder meer een muts en handschoenen.

Het dorp Uyuni is de ‘hoofdstad’ van dit gebied. Hier zijn ook allerlei 4×4-tours te boeken om het gebied te verkennen. Tours van enkele uren tot meerdere dagen. De meest gebruikte manier om vanuit de hoofdstad La Paz naar Uyuni te komen is allereerst met de auto (of bus) naar Oruro, daarna is het een zeven uur durende treinrit van Oruro naar Uyuni. Vanuit La Paz kun je naar Sucre vliegen, waarna het ook nog steeds zeven uur rijden is met de auto. Het is overigens ook mogelijk Uyuni te combineren met een bezoek aan Chili, waarbij je dwars door de Andes gaat.